Beste sasoi bateko aztarnak

Gure herrian beste sasoi batzuetako aztarnak geratu zaizkigu, jakin-mina dutenen begiek aurkitu dezaten.
Ondare lan taldeko kide bateri esker dakigu zelan, Gamarra enparantzako 2 zenbakiaren eraikinak, babestu beharreko elementuak dituela San Kristobal enparantzara begira duen fatxadan, gaur eguneko Aralde liburu-dendaren fatxadan, honako hauek direlarik: ezkutu itxuradun kareharrizko hiru plaka eta horretara loturik dauden burdinazko hiru euskarri, hiru kaleargi zintzilikatzeko jarritakoak hain zuzen. Elementu hauek bertan sasoi batean egon zen Caja de Ahorros Municipal de Bilbao aurrezki-kutxaren aztarnak dira. (Aurrerantzean CAMB bezala aipatuko da)


Ondoren beharrezkoa da historia apur bat azaltzea nahi dugun harira heltzeko. CAMB aurrezki-kutxa 1907an fundatu zen Bilbon. Lekeition, orain arte dakigunez, XX. mendeko 20ko hamarkadatik izan zuen bulegoa. 1922an eta 1928an Lorenzo Irigoien agertzen da aurrezki-kutxaren ordezkari bezala, bulegorik izan bazuen zein kaletan zegoen ez dakigularik.
Guda sasoian hainbat herritako bulegoak itxi egin ziren, Lekeitiokoa baita. Guda aurreko aurrezki-kutxaren azken ordezkaritza Jazintto relojeruak, Jazintto Garamendik, eduki zuen Uribarren kaleko 4an zeukan dendan.
1938ko maiatzean berriro ireki zen Lekeition CAMBko ordezkaritza bat. Mende horren 40ko hamarkadan ere, 1940 eta 1944 artean, dokumentatua dago aurrezki-kutxa honek bulegoa zuela Lekeition.
1949ko urrian Juan Elorza kontratistak, CAMB aurrezki-kutxaren izenean,  Ezpeleta kaleko 1 zenbakiaren behe solairuan bulego berri bat irekitzeko proiektua aurkeztu zuen Udaletxean. Berehala eman zaion lanak egiteko baimena eta 1950eko abuzturako bukatuta zeuden, German Agirre arkitektoak egin zuen ikuskapen txostenaren arabera. Aurrezki-kutxa bulego honetan egon zen 1955era arte, San Kristobal enparantza aldean bulego berria ireki zenera arte.
1953an CAMB aurrezki-kutxak egoitza berri bat irekitzeko proiektua aurkeztu zuen Lekeitioko Udaletxean. Proiektua, plano eta guztikoa, Antonio Zobaran arkitektoak egindakoa da eta proiektu horren memorian agertzen dira hasieran aipatutako elementuak bere balioa eta guzti: ezkutu itxuradun kareharrizko hiru plakak 750 pezeta balio izan zuten bakoitzak, eta kaleargiak zintzilikatzeko jarri ziren burdinazko hiru euskarriak 300 pezeta bakoitzak. Memoria honetan ez dira aipatzen zein motatako kaleargiak jarri ziren, ezta beren balioa.
Proiektu horrekin sasoi hartara arte bertan egon zen egunkari salmentarako denda osorik berritu zen. Fatxada ere erabat aldatu zaion atea eta leihoak berrantolatuz. Dionisio Barainka arkitektoak egin zuen ikuskapen txostenaren arabera 1955eko azarorako bukatuta zeuden jadanik berritze lanak.
Aurrezki-kutxaren azken bulego hau leku horretan egon zen, Gamarra enparantzako 2 zenbakiaren eraikinak San Kristobal enparantzara begira duen fatxadan, 1981era arte. Urte honetan Aralde liburu-denda ireki zen ordura arte aurrezki-kutxak erabilitako lokalean. Liburu-dendaren arduradunek, denda berria ireki aurretik, beren fatxadan zeuden hiru kaleargiak kendu egin zituzten zaharberritzeko asmoarekin. Baina zoritxarrez, kaleargiak hain zeuden kalteturik ze, azkenean ezin izan ziren berreskuratu, eta han iraun dute utzik beren euskarriak gaur egunera arte.
1981ean, Caja de Ahorros Municipal de Bilbao aurrezki-kutxa, Abaroa kaleko bulego berrira pasatu zen, gaur eguneko Ona oinetako-dendaren albora. 

Lekeitioko Ondare lantaldea


HUELLAS DE OTRA ÉPOCA

Entre nosotros han quedado restos de otras épocas que quizá son visibles solamente a los ojos de los interesados en detalles de este tipo.
Gracias a un compañero del grupo de trabajo de Patrimonio sabemos cómo, en el edificio del nº 2 de la plaza Gamarra, en la fachada que da a la plaza San Kristobal donde hoy día se encuentra la librería Aralde, subsisten elementos que es necesario proteger como parte del patrimonio de Lekeitio; son los elementos que se describen a continuación: tres palcas de piedra caliza talladas en forma de escudo, de cada una de las cuales sale un soporte de hierro que serviría para colgar farolas. Estos elementos formaban parte de la fachada de la sucursal de la Caja de Ahorros Municipal de Bilbao que hasta 1981 se encontraba en ese lugar. (En adelante nos referiremos a ella como CAMB)
A continuación, para llegar al punto que nos interesa, es necesario volver atrás en el tiempo. La CAMB se fundó en Bilbao en 1907. En Lekeitio, según los datos que tenemos hasta el momento, existió una sucursal de esta caja de ahorros desde la segunda década del siglo XX. En 1922 y 1928 está documentado que Lorenzo Irigoien actuaba como representante de la CAMB en Lekeitio; si existió un local específico para tal función desconocemos en que calle se encontraba.
Durante la guerra se cerraron las sucursales de la CAMB en muchos pueblos, incluida la de Lekeitio. La última representación de la CAMB antes del comienzo de la guerra la tuvo el relojero Jazintto Garamendi en la tienda que regentaba en el nº 4 de la calle Uribarren.
En mayo de 1938 se abrió de nuevo una oficina de la CAMB en Lekeitio. Asimismo, entre 1940 y 1944, está documentado que existía en Lekeitio una sucursal de esta caja de ahorros, aunque no conocemos su localización.
En octubre de 1949, el contratista Juan Elorza, en nombre de la CAMB, presentó en el ayuntamiento de Lekeitio un proyecto para abrir una nueva sucursal en la planta baja del nº 1 de la calle Ezpeleta. Inmediatamente se le dio el correspondiente permiso para realizar las obras y para agosto de 1950 se encontraban ya finalizadas, como se puede comprobar en el informe de inspección de obra que realizó el arquitecto German Agirre. La sucursal de la CAMB se mantuvo en el nº 1 de Ezpeleta hasta que en 1955 se abrió la de la plaza San Kristobal.
En 1953 la CAMB presentó en el ayuntamiento un proyecto para abrir una nueva sucursal en el nº 2 de la plaza Gamarra, en la fachada que este edificio tiene hacia la plaza San Kristobal. Este proyecto, con planos incluidos, fue realizado por el arquitecto Antonio Zobaran; en la memoria del proyecto aparecen los elementos que hemos nombrado al principio, incluido su valor: tres placas de piedra caliza talladas en forma de escudo que costaros 750 pesetas cada una; tres soportes de hierro para colgar farolas que costaron 300 pesetas cada uno. En esta memoria no se hace mención de las farolas  que ocuparían los soportes.
Con este proyecto desaparecía el negocio de venta de prensa que hasta ese momento había ocupado el mencionado local. La morfología de la fachada cambió totalmente, reorganizándose la distribución de puerta y ventanas. Según el informe de inspección de obra que realizó el arquitecto Dionisio Barainka, las obras de adecuación se encontraban finalizadas para noviembre de 1955.
Esta última sucursal de la CAMB permaneció en el mismo lugar hasta 1981. Ese año se abrió la librería Aralde en el local que había ocupado hasta entonces la CAMB. Los responsables de la librería, antes de la apertura de esta, retiraron las tres farolas que se encontraban colgando de los soportes de la fachada con intención de restaurarlas, pero se encontraban en tan mal estado que no se pudieron recuperar, de manera que sus soportes han permanecido vacíos hasta el día de hoy.
En 1981 la CAMB abrió una nueva sucursal en la calle Abaroa, junto a la actual zapatería Ona.

Iñaki Madariaga Valle
Lekeitioko Ondare lantaldea