XIV. mendea garai ona da Bizkaian, ekonomiaren aldetik; merkataritza eta
industrigintza sasoi onean aurkitzen dira eta honekin lotuta demografian
gorakada bat igartzen da. Gorakada demografiko honek beharginak emango dizkio
gorago aipatutako hobekuntza ekonomikoari.
Hobekuntza hau ez da
agintea zutenen begietatik kanpo geldituko; hauek gorakada honetan beraien irabaziak
gehitzeko eta beraien arerioen kontra ekiteko bide zabal bat ikusiko dute.
Lehenengo Bizkaiko Jaunak, eta gero Gaztelako erregeak, Jaurrerriko Nagusi
modura, Uriak sortzeko, merkataritza eta industrigintza bultzatzeko bideetan
ahaleginduko dira.
Prozesu honen barruan jasoko du Lekeitiok Uri bihurtzeko eskubidea; Maria
Díaz Harokoak Santa Maria parrokiak harrapatzen zituen lurrei Uritasuna
emango die.
Ez da kasu honetan lurralde huts bat; bazen ordurako elizaren inguruan
herri bat hesi batez inguratua, eta hesi horren barruan zen, Bedaroatik
Gizaburuagara eta hemendik itsasoraino den lurraldeko parrokia bakarra eta
osotasunean menperatzen zuena.
1.325ean ematen den fueroak finkatu egin nahi du berez sortzen diharduena
hau da, merkataritza eta industria, eta bide honetan datoz Bizkaiko uri
guztiei emandako Logroñoko Foruak dakarzen onurak:
a) Uritarrak askeak izan
betirako.
b) Administrazio berezi
bat, eurak eurentzako aukeratua.
d) Eliza beraien eskuetan
jarri. Lekeition parrokiaren ondasunetatik hirutik bi jasotzen zituen herriak
eta bestea Jaunak.
e) Herri mugatu bat sortu,
uria norainokoa zen zehatz jarri.
f) Hesi bat segurtasun militarrerako.
Iñaki Goiogana
DZANGA aldizkaria 1. zkia. 1989ko maiatza
Lekeitio - Historiaren gurpilean
DZANGAren lehen alean, 1989ko maiatzekoa hain zuzen ere, “historiaren
gurpilean” sailean, Lekeitio sortzearen zergatia azaltzen genuen, eta besteak
beste, hau agertzen zen:
Oraingo honetan aldiz, Lekeitioren historia baino, aldizkariaren gaiarekin
lotuago egon daitekeen forma eta estrukturaren jatorria azaltzen da.
Euskal Herri Atlantikoan, kostaldeak, hirigintza aldetik, barruko
aldearekin konparatuz atzerapen handia du. Esan dezakegu, ez dagoela benetako
hirigintzarik Itsas-merkataritza zabaldu arte, eta hedapen ekonomiko hau, erdi
aroan izango da.
Honek ez du esan nahi, lehenago hemen herririk ez zegoenik, baina bai une
horretan hasiko dela hartzen gaur egun ezagutzen dugun Lekeitioren itxura.
1325ean Maria Diaz Harokoak Lekeitio uri bihurtu zuenean, ez zuen herri
berri bat sortu, lehenago zegoenari, hedatzeko tresna bat erran baino.
Ordura arteko Lekeitio, Dendari kalearen luzeran eta Goikokalea eta
Behekokalean zehar zabaltzen zen, hesi batez inguraturik, gune hau, segur aski
ez zegoen etxez beteta, gaur egun ere, Goikokalea eta hesiaren artean ez dago
etxerik.
Baina 1325ean Lekeitiok, zabaltzeko eta merkataritzara jo nahi bazuen
batipat, Arranegirantz zabaldu behar zuen.
Auzo honetan ez da nabari Lumentza mendiaren eragina, eta kaleak zuzenak
eta kanto zuzenak egiten dituzte Arranegi kale nagusiarekin. Kale hau, ez doa
auzo honen erditik, baina bai kaiaren luzera guztian zehar.
Auzo hau ere (Arranegia) hesi batez inguratuta zegoen, eta berton ere badira
gune hutsak, etxegabeak, baina beste auzoan baino gutxiago.
Auzo biok alde ezberdin bitan sortuak izan arren, egun gordetzen dituzten
eraikuntzak harrezkerokoak dira. Erdi aroko aztarna gutxi dago, aro horretan
etxeak, gehienbat egurrez eginak zirelako eta hondamendi handiak izan zituelako
gure uriak, horra hor 1420ko sutea, dena kiskalita utzi zuena.
Baina dena erreta utzi arren, berreraikitzea lehenagoko sailak errespetatuta
egin zen. Kontrasu harresia egiteko, Apalloa eta Uribarri (Azpiri kalea)
kaleen bitartean utzi zen aparteko saila eraiki gabe.
Gune biok nahiko izan ziren Lekeitioko populazioa gordetzeko XIX. mendera
arte, Erdi Aroaren azkenean gelditu egin zen eta hedapen ekonomikoak aurrera
egin ez zuelako.
XIX. mendean, populazioak gehiagora egin zuenean eta hesiak gordetzen
zuen uriak lekurik ematen ez zuenean, Arrabalak zabaldu ziran, Ezpeleta kalea
eta Atea auzoa. Mende honetan aterako da Hilerria eliza ingurutik gaur egungo
tokira.
Mende horretako garapenak zabaldu zituen Durangora eta Muretaganetik
Debara bideak.
Giro horretan, Paskual Abaroak, beste hainbat lanen artean, Casto de Zabala
arkitaktariaren laguntasunarekin, Paskual Abaroa Etorbidea egin zuen,
lehenengo Ateako atetik, gaur egun Eskolapea deitzen dugun lekuraino. Lan hau
burutzeko harresia jaurti zuen. Eta gero Eskolapetik aurrera. Bigarren fase
honetan, ezin izan zuen harresirik jaurti, etxeak egiteko aprobetxaturik zegoen
eta.
1888an, Etorbidea egin ondoren Lekeitio kale horretatik itsasorantz zabaltzen
zen, baziran etxe banaka batzuk, baina gutxi.
Gero egin da kale
horretatik gorakoa eta hainbat etxe eraiki lehen gune horretan, harresia
jaurti eta hutsik gelditu ziran hainbat sailetan, eta lehenagoko etxe zaharrak
jaurti eta eraiki zen lur sailetan.
GAMARRA ENPARANTZA
1325ean, Arranegi auzoa
egin zutenean, auzo biak (Arranegi eta Dendari-Goiko-Beheko kaleak) batzen
zituen gunea zen plaza hau, eta esan behar, Lekeitioko gunerik inportanteena
zela, XIX. mendean, Debara bidea egin zutenean, plaza itxura galdu arte,
erditik moztu zuten eta.
Iñaki Goiogana
DZANGA
aldizkaria Ale berezia. 1990eko urria